شهرستان مشكين شهر همان (خياو سابق) بمركزيت شهر مشكين شهر كه در پاي كوه عظيم و افسانه اي ساوالان (سبلان) قرار دارد، دومين شهر بعد از مركز استان است، داراي سه شهر بنام هاي: مشكين شهرـ لاهرود و رضي و داراي چهار بخش شامل: بخش مركزي، ارشق، مشكين شرقي، مرادلو؛ 12 دهستان، 311 روستا، 27334 خانوار، 164007 نفر جمعيت، 3617 كيلو متر مربع وسعت و در 90 كيلو متري اردبيل، در سمت شمال سبلان قرار گرفته است؛ از جنوب به سراب، از شمال به گرمي، از غرب به اهر، از شرق به اردبيل و از طرف شمال شرقي تا كشور جمهوري آذربايجان هم مرز است.
اين شهرستان  در 295 كيلومتري تبريز از راه اردبيل و در 168 كيلومتري تبريز از راه اهر واقع شده است .خياو (خي يو) يا مشكين شهر امروزي، محدود است از شمال به شهرستان مغان، از جنوب به رشته جبال سبلان، از شرق به شهرستان اردبيل و كشور شوروي سابق و از باختر به شهرستان اهر. مساحت اين شهر در حدود 1530 كيلومتر مربع طول ان 51 كيلومتر (امتداد شرقي – غربي) و عرض اش 30 كيلومتر مي‌باشد.
رودخانه‌هاي بزرگ خياو، انار، مشكين چاي و دهها رودخانه كوچك در آن جاري است. كوهستان سبلان در جنوب آن واقع شده و علاوه بر سه قله  معروف آن (هرم داغ – جنوار داغ – قله بزرگ) كوه هاي ديگري به نام گوي داغ، قاشقا داغ، كچي قيران (بزكش) در اين شهرستان واقع است. شهرستان مشكين شهر به دو قسمت طبيعي تقسيم مي شود:
1- مشكين شرقي و مشكين غربي كه اراضي و روستاهاي آن اغلب در جلگه واقع است.
2- دهستان مشكين (در اصطلاح محلي رضي) كه در دره ها و تپه ها محصور شده، آبادي كمتري دارد. فقط در تابستانها، طوايف و ايلات ائل سون (شاهسون) در ييلاقهاي مخصوص به خود ساكن شده و در پاييز به سوي قشلاق حركت مي كنند.
شهرستان مشكين شهر هر چند در كنار رودخانه ها پر آبي چون خياو، انار و مشكين چاي چندين رود ديگر قرار گرفته و در دامنه شمالي كوهستان معروف سبلان و چندين كوهستان ديگر واقع شده است. ولي همواره از مناطق محروم و عقب افتاده آذربايجان بوده است و بعنوان دياري فراموش شده، فاقد بسياري از نيازهاي بنيادي شهري و مراكز توليدي و اقتصادي است. خوشبختانه در برنامه هاي آتي، در راه عمران و آباداني اين ديار كه پر از جاذبه‌هاي اقتصادي، كشاورزي، دامداري و توريستي قابل توجهي مي‌باشد پيش بيني‌هاي لازم در نظر گرفته شده است. آب هاي گرم و معدني كوهستاني سبلان از جمله قوتورسويي، شابيل قينرجه، ملك سوئي، موويل، دودو، آق سو، ايلان لو، مراتع سر سبز سبلان و دامنه هاي پر بركت آن ، اطرافهاي ييلاق و قشلاق عشاير ائل سون و گذرگاه هاي كوچ عشايري و روابط اقتصادي بين جوامع شهري، روستائي و عشايري از نظر اقتصادي اعتبار خاصي به مشكين شهر بخشيده است. كار اصلي اكثريت مردم آن، كشاورزي و دامداري بوده ، در شهر نيز داد و ستد و خدمات دولتي و عمومي از فعاليتهاي مردم آن محسوب مي شود.

وجه تسميه

نام قديم اين شهرستان، مشكين يا پشكين بوده (منسوب به پيشكين بن محمد از ملوك اهرواتابكان آذربايجان) ولي تناوباً نام خياو و مشكين گرفته و امروزه به هر دو نام شهرت دارد درباره مشكين شهر، حمدالله مستوني دركتاب نزهه القلوب چنين آورده است: «مشكين از اقليم چهارم است. طولش از جزاير خالدات و عرض آن از استوار (لزم) در اول (وراوي) مي خواندند، چون مشكين گرمي حاكم آنجا شد ، بدان نام معروف . هوايش معتدل است و به عفونت مايل ، بجهت آنكه شمالش را سبلان مانع است و آبش از كوه سبلان مي آيد غله و ميوه بسيار باشد ايل آنجا شافعي مذهب اند و بعضي حنفي و بعضي شيعه ، حقوق ديواني اش پنج هزار و دويست دينار است و ولايت اش به اقطاع لشگر مقرر است و كما بيش پنج تومان مقرري دارد . مجدالدين محمدالحسيني متخلص به مجدي كه يكي از منابع اصلي كارش همان كتاب مستوفي بوده چنين نوشته است : «بلوك پيشگين، در اين بلوك هفت شهر بوده است واكنون هريك از شهرها بقدر راهي مانده است. اما پيشگين را اولي (ورامي) گفته اند، چون پيشگين گرمي حاكم آنجا شده به نام او معروف گشت. انار و دوجاق دو قصبه است و انار و فيروز بين يزدجردبن بهرام گور ساخته و در قديم آنرا شاد فيروز مي خواندند و دوجاق را پسر فيروز مذكور عمارت كرد.
خياو يا مشكين شهر معبود پناهگاهي بوده براي در مانده ها و سوداگران و در قرون اوليه اسلامي براي مجاهدان و از جان گذشتگاني كه پشت ساوالان سنگر گرفته بودند . هرگوشه اين سامان نشانه هايي از آن سوزها را به يادگار نگه داشته، حتي قديم تر از آن روزگاران مدنيت ناشناخته و بزرگي دراين حوالي بوده كــــه همچنان دست نخورده زيرخاك مدفون است.
به عبارت ديگر: خياو يا مشكين شهر نيز يك آبادي اسم ورسم داري بوده كه گرچه در بيشتر كتابهاي جغرافيائي اسلامي نامي از آن ذكر نشده ولي دقت و همت حمدالله مستوفي درسال 740 هجري كه خياو را قصبه اي خوانده حدودش را نشان داده و حتي حقوق ديواني اش را.
 
جغرافياي طبيعي

شهرستان مشكين شهر به مركزيت شهر مشكين دومين شهر استان اردبيل بعد از مركز استان مي باشد كه براساس آخرين تقسيمات كشوري داراي سه شهر به نامهاي مشكين شهر ، لاهرود و رضي و چهاربخش بنامهاي مركزي ، ارشق ، مشكين شرقي ، مرادلو مي باشد اين شهرستان بر روي مختصات جغرافيايي 38 درجه و 44 دقيقه عرض شمالي و47 درجه و 40 دقيقه طول شرقي از گرينويچ واقع شده است .
ارتفاع متوسط اين شهرستان 1830 متر وبلندترين نقطه آن قله سبلان با ارتفاع 4811 متر از سطح آبهاي آزاد هست مشكين شهر از طرف شمال با مغـــان ( شهرستان گرمي ) از طرف جنوب به كوه سبلان و شهرستان سراب ( آ.شرقي ) و از طرف غرب با شهرستانهاي اهرو هريس و از مشرق با شهرستان اردبيل و از طرف شمال شرقي بطول 56 كيلومتر با كشور جمهوري آذربايجان هم مرز است .

وضعيت فرهنگي و اجتماعي

مردم شهرستان مشكين شهر مسلمان و صددرصد شيعي مذهب و عميقاً به علايق ديني و مذهبي پايبندند و ارادت خاصي به خاندان عصمت و طهارت دارند . مشكين شهر از شهرستانهاي روحاني خيز استان است و استحكام عميق بنيانهاي اعتقادي اسلامي و اعتقاد عميق مردم به مكتب مردم حياتبخش اسلام و شيعه و حرمت و احترام ويژه علما و روحانيت درميان مردم موجب شده است تا هويت اصيل فرهنگي مردم حفظ شده و هنجارهاي فرهنگي و اجتماع كننده و مخاطره آميز بروز ننمايد و ثبات و توازن فرهنگي و اجتماعي محفوظ بماند . بافت اجتماعي شهر به علت سكونت اجباري عشاير و مهاجرت روستائيان داراي بافت مختلط شهري ، روستائي و عشايري است كه سنتهاي فرهنگي و محلي خود را حفظ كرده واستحكام خانواده ، سننن و فرهنگ سنتي مردم همچنان پابرجا بوده و نظير بعضي از شهرهاي كشور ، مدرنيزم و صنعت درآن تغييرات فرهنگي و اجتماعي خاص خود را بوجود نياورده است اين شهرستان در راستاي پيروزي انقلاب اسلامي و در جريان هشت سال دفاع مقدس 600 شهيد در راه آرمان مقدس جمهوري اسلامي تقديم انقلاب كرده است و همچنان بيش از پيش در راه حفظ نظام مقدس اسلامي مان ، تداوم راه نظام و اطلاعات از معنويات ولي امر مسلمين حضرت آيت اله خامنه اي تلاش جدي دارند . مردم اين شهرستان داراي استعدادهاي فرهنگي وهنري خوبي مي باشند ميزان بالاي تعداد دانشجويان در سراسر كشور درمقايسه با شهرستان‌هاي استان نشان از رشد فكري و فرهنگي اين شهرستان دارد و درصد بيشتر دانشجويان دانشگاههاي اردبيل را جوانان مشكين شهر تشكيل مي دهد و همچنين همه اساتيد دانشگاههاي پيام نور و آزاد اسلامي اين شهرستان بومي ميباشند.

كشاورزي و دام داري

مشكين شهر منطقه اي است كه عمده افراد آن به كشاورزي، باغ داري، دام داري و زنبور داري مشغول هستند مهم ترين محصولات اين شهرستان عبارت اند از: گندم، جو، بنشن، تره بار، برنج، سيب زميني، آفتابگردان، ذرت، گياهان علوفه اي، سيب، انگور، بادام، زردآلو، گردو، گلابي، گيلاس، آلبالو، هلو، شليل، شفتالو، آلو، آلوچه، به و توت. فرآورده هاي دامي و هم چنين تهيه عسل از مهم ترين فعاليت هاي اين شهرستان محسوب مي شوند.
سوغاتي هاي مشكين شهر: عسل، شير، فرآورده هاي لبني، گوشت

صنايع  دستي مشكين شهر

از مهم ترين اين صنايع مي توان به قالي بافي، گليم بافي و جاجيم بافي اشاره نمود. قالي هاي مشكين شهر شباهت زيادي به قالي هاي سراب دارد. در اين منطقه قالي ها و كناره هاي بادوام و ضخيم با طرح هاي هندسي بافته مي شوند. از مهم ترين طرح هايي كه در قالي بافي اين شهرستان به كار مي روند مي توان به لچك، ترنج، كله قوچ، زرين، قلم و تك گل اشاره نمود. قالي از صادرات مهم اين شهرستان به شمار مي رود. صنايع پارچه بافي و صنايع كوچك محلي نيز در اين شهرستان رواج دارد.

جاذبه هاي طبيعي، آثار تاريخي و باستاني و سياحتي مشگين شهر

مشگين شهر سرزميني است كه در بين كانون هاي تمدني باستان قرار داشته و به سبب موقعيت جغرافيايي آن، ارتباط با مراكز مهمي همچون قفقاز و آناتولي و تبادلات فرهنگي با آنها، تاريخ جايگاهي ممتاز به آن بخشيده است.
بر اساس آمار كلي در شهرستان مشكين شهر بيش از 600 اثر يادماني و تاريخي برآورد شده است. آثار باستاني مشكين شهر در طيف وسيعي از ابنيه، محوطه تاريخي، قلعه، گورستان و تپه هاي باستاني دسته بندي مي شود كه تعدادي از اين آثار ارزشمند در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده اند. از جمله نمونه هاي اين يادمان ها كه بخش مهمي از هويت تاريخي و باستاني شهرستان مشكين شهر را تشكيل مي دهد ذيلا اشاره مي شود:
 مقبره شيخ حيدر متعلق به قرن هفتم هجري
قلعه و محوطه تاريخي شهر يئري در روستاي پيرازميان
قلعه تاريخي ارشق
ديو قلعه سي
قلعه كهنه
قلعه قهقهه
قلعه بربر
قلعه ايلانلي داغ
قبرستان تاريخي اونار
قبرستان تاريخي ارباب كندي
حمام عدل
سنگ نوشته هاي تاريخي
سنگ افراشت هاي مكتب اوشاقلاري در شهريري روستاي پيرازميان
غارهاي مساكن اوليه لاهرود
پل تاريخي دوجاق
قبرستان تاريخي تنگ
آثار انسان هاي ماقبل تاريخ
كاروانسراي قانلي بولاغ يا سرباز وطن
كاروانسراي رضي
تپه هاي تاريخي
سنگ افراشته هاي اُنار
مقبره امامزاده سيد سليمان فخر آباد
مقبره سيد جعفر در اُنار
چنار كهنسال اُنار
چشمه هاي اين شهرستان نيز يكي ديگر از جاذبه هاي ديدني آن محسوب مي گردد كه از آن ميان مي توان به چشمه هاي زير اشاره نمود:
چشمه قيزجه مشكين شهر
چشمه آبگرم قوتورسوئي لا هرود
چشمه ايلاندو
چشمه آبگرم شابيل
چشمه دوبدو (دودو)
چشمه آبگرم موئيل
چشمه قوتورسوئي موئيل
چشمه آق سو مشكين شهر
چشمه ملك سوئي

چشمه آبگرم شابيل
چشمه آب گرم شابيل در ۲۷ كيلومتري روستاي لاهرود و در چند كيلومتري آبگرم قوتور سوئي و در پاي تپه اي واقع شده است. دماي آب در مظهر چشمه ۴۸ درجه سانتيگراد است. ظاهر آب زلال، كمي ترش مزه، بي رنگ و نيز كمي بودار است. آب اين چشمه، در رديف آب هاي معدني اسيد بيكربنات يا بيكربناته سديك قرار دارد. به خاطر وجود مقدار زيادي اسيد كربنيك، از آب آن براي درمان بيماري هاي حركتي، عصبي (درمان پادرد و كمر درد) استفاده مي شود.

چشمه ايلاندو
چشمه ايلاندو در فاصله ۱۵ كيلومتري جنوب مشكين شهر از زمين مي جوشد. آب چشمه ايلاندو از نوع آب هاي معدني كلر و سولفاته بيكربناته كلسيك گازدار و گرم است. به خاطر دماي بالا ي آب، تسكين دهنده دردهاي عمومي بدن و تقويت كننده حالت عمومي بدن و نيز تمدد اعصاب است و نيز به موجب داشتن بيكربنات و سولفات مي توان از آن براي درمان بيماري هاي جلدي، دردهاي روماتيسمي مزمن، بيماري هاي تنفسي و گوارشي، بيماري هاي زنانگي استفاده كرد.

چشمه قيزجه 
اين چشمه در جنوب مشكين شهر و به فاصله تقريبي ۱۱ كيلومتري آن واقع شده است. به سبب گرماي زياد، آب چشمه را با مقداري آب سرد رودخانه مي آميزند و در حوضچه اي براي استحمام مورد استفاده قرار مي دهند. آب چشمه در رديف آب هاي معدني كلرورسديك يا كلرور هيپوتونيك و گازدار و خيلي گرم و داغ است. استفاده از اين آب براي درمان لنفاتيسم، راشي تيسم، بيماري هاي زنانه و روماتيسم هاي مزمن سودمند است.

مجتمع آبدرماني قينرجه

اين مجتمع آبدرماني با امكانات: سونا، جكوزي ، كافي شاپ و استراحتگاه مناسب طراحي شده و آب قينرجه در رديف آبهاي معدني كلرو سريك يا كلرو هيپو تونيك و گازدار و خيلي گرم است استفاده از اين آب براي درمان لنفاتيسم ، راشيتيسم و بعنوان تسكين دهنده ضد تورم، ضد درد و ... مورد استفاده قرار ميگيرد.

درياچه قله سبلان

كوه آتشفشاني سبلان از مسير موئيل در 10 كيلو متري و از مسير لاهرود در 35 كيلومتري جنوب شرقي مشكين شهر واقع شده است ، سلسله كوههاي سبلان بطور كلي سه قله معروف دارد ، قله بزرگتر به سلطان ساوالان مشهور بوده و ارتفاع آن 4811 متر از سطح دريا ميباشد و دو قله ديگر آن هرم و كسري نام دارند ، در قله اصلي آن درياچه اي بسيار زيبا بچشم ميخورد، در دامن اين قله ها يخچالهاي دائمي در ارتفاع بالاتر از 4500 متر وجود دارند.

چشمه قوتورسويي

در 60 كيلومتري جاده اردبيل ـ مشكين شهر و در 25 كيلومتري مشكين شهر روستايي وجود دارد كه به لاهرود معروف است. در 24 كيلومتري اين آبادي چشمه قوتور واقع شده است. در اين ناحيه تشكيلات آذرين زياد ديده مي شود و سنگ هاي رسوبي اطراف چشمه انبوهي گوگرد دارد. ارتفاع چشمه از سطح دريا در حدود 2300 متر است. آب چشمه پس از خروج از زمين و عبور از مجرايي قنات مانند حوضي كم عمق راتشكيل مي دهد كه اطراف آن با سنگ پوشيده است و به عنوان استخري براي استحمام مراجعه كنندگان مورد استفاده قرار مي گيرد. بوي هيدروژن سولفوره در اطراف چشمه به شدت احساس مي شود. درجه حرارا ت آب در حوض و نزديك مظهر 41 درجه و هدايت الكتريكي آب براي 20 درجه حرارت 1700 است. اين آب در رديف هاي آب هاي معدني سولفاته كلسيك و گوگرد خيلي گرم است كه آثار اسيد سولفوريك آزاد دارد. اهالي محل از شستن لباس در آب چشمه خودداري مي كنند و مي گويند كه اين كار باعث سوارخ شدن پوشاك آن ها مي شود.

قلعه قهقهه مشگين شهر

اين قلعه برفراز يكي از مرتفع ترين قلل منفرد از رشته كوههاي غرب روستاي گنچوبه و در فاصله 3-4كيلومتر آن و (82 كيلو متري مشكين شهر) بنا شده است سطح فوقاني قله كه تاسيسات قلعه در آنها بنا شده نسبتا مسطح و در حدود يك هكتار وسعت دارد اين قلعه در 4 طرف داراي بريد گيهاي عمودي و پرتگاه هاي رفيعي است كه نفوذ ناپذير مي باشد. تنها در بخش كوچكي از ضلع غربي داراي بريدگيهاي كم ارتفاع و با شيب هاي نسبتا ملايم مي باشد كه به دامنه ها راه پيدا مي كند در بريدگيهاي كم ارتفاع پله هاي كم عرض كنده شده و در بعضي نقاط به آن افزوده اند در هر حال محل عبور و صعود به قلعه در حد و ظرفيت يك نفر بوده است
با احداث باروها - برج ها - دوازه ها در مسير هاي ورودي بر صلاحيت قلعه افزوده اند
مصالح به كار رفته سنگ مالون ماسه اي و آذرين با ملات گچ مي باشد طاق هشتي و بخشي كوچكي از تاسيسات روي قلعه آجر چهار گوش مي باشد.
واحدهاي تشكيل دهنده قلعه اعم از تاسيسات دفاعي - نگهباني - زندان - مخازن - انبار و ... هنوز مطالعه نشده است لازم است به موازات عمليات حفاظتي و ساماندهي پژوهش هاي باستان شناسي نيز انجام پذيرد
در ارتفاعات قلعه و در دامنه هاي آن هيچگونه چشمه اي مشاهده نشده است تنها منبع تامين آب مورد نياز ساكنان قلعه حوضچه هايي است به طول و عرض تقريبي5×3 متر عمق 2 الي 4 متر كه در مسير آب باران روي صفه فو قاني كنده شده و در زمستان ها با آب برف و باران پر مي شده است آب اضافه بر آن احتمالا بوسيله قاطر و حيوانات باركش از روستاي همجوار به قلعه حمل مي شده است ارتفاع قلعه از سطح دريا 1179 متر و از بستر دره هاي اطراف 300متر مي باشد.

تاريخچه قلعه
اين قلعه از مهمترين و مستحكم ترين قلعه هاي دوره صفويه بوده است كه شاهزادگان اميراني چون سام ميرزا _ القاص ميرزا _ اسمعيل دوم _ خان احمد خان حاكم گيلان _ امير خان _ حاكم تركان و ... در آن زنداني بوده اند.
در زمان جنگ هاي ايراني و عثماني خزاين شاهان صفوي در آن نگهداري و حفاظت مي شده است اهميت اين قلعه از اواخر دوره صفويه بتدريج كمتر شده ودر دوره قاجاريه به يكباره متروكه شده است
احتمال دارد اين قلعه نيز چون قلعه هاي بابك_ پيغام _ پشتو _ نودوز و در دوره هاي قديمتر و حتي در قبل از اسلام نيز به لحاظ اهميت سوق الجيشي مورد استفاده بوده باشد لازم است در جريان حفاظت و ساماندهي براي نگهداري و مطالعه كلي يافته هاي باستان شناسي مخصوصا سفال دقت كافي مبذول گردد.

ديوقالاسي مشكين شهر
اين بنا كه طي شماره 630 به ثبت آثار ملي رسيده است به «قلعه ديو» كه اهالي به آن «ديو قالاسي» مي گويند، معروف است. اين قلعه در شمال خاوري مشكين شهر ما بين روستاي قوزلو و كويج و در دامنه كوه سبلان قرار دارد و از مسير جاده انار – قوزلو مي توان آن را بهتر ديد. با توجه به موقعيت قلعه و اشراف كامل آن به مناطق اطراف، اهميت فوق العاده سوق الجيشي آن زياد بوده است. سفال هاي نخودي رنگ كه از اين قلعه به دست آمده، قدمت آن را به قبل از اسلام مي رساند. قلعه با سنگ هاي بزرگ به ابعاد 60 سانتي متر در 2 متر و 10 سانتي متر به شيوه قلعه هاي اوراتورها بدون ملات ساخته شده و داراي طبقات مختلف بوده كه قسمت اعظم آن از بين رفته است.

قلعه كهنه (كهنه قالا)
در كنار رود خياو چايي كه به دوره هاي ساساني و اسلامي مربوط است ، اين قلعه در ورودي مشكين شهر در ارتفاع 50 متري خياو چايي قرار گرفته و از سه طرف با شيب تند به خياو چاي منتهي مي شود.

سنگ نبشته ساساني
اين سنگ نبشته بخط پهلوي كه بمناسبت قلعه در زمان سلطنت شاپور دوم در 150 متري شمال غربي قلعه كهنه فعلي بر صخره اي كنده شده است.

قلعه ارشق
اين قلعه واقع در 30 كيلومتري شمال مشكين شهر كه در نزديكي روستاهاي تنبق و دوست بيگلو است.

پارك جنگلي مشكين شهر
پارك جنگلي طبيعي در كنار رودخانه خياو چايي بطول سه كيلو متر متصل به شهر قرار دارد هواي پاك و با طراوت همراه با چمنزارهاي طبيعي و انواع درختان جنگلي جلوه اي زيبا به اين پارك جنگلي بخشيده است و هر ساله پذيراي تعداد زيادي از گردشگران از اقصي نقاط كشور ميباشد.

مقبره شيخ حيدر مشكين شهر
اين بنا منسوب به شيخ حيدر جد پدر شاه اسماعيل اول بوده مقبره ياد شده بشكل يرج مدار و با ارتفاع 5/18 و قطر 10/5 متر مي باشد اين بنا از خارج با كاشي هاي فيروزه اي به آيات 27، 28، 29 سوره فتح و همچنين لفظ جل جلاله در اشكال مختلف و با خطوط كوفي نمايي مزين شده است، مقبره شيخ حيدر در تاريخ 18 تيرماه 1311 (ه.ش) تحت شماره 184 جزو آثار ملي كشور بثبت رسيده است.
اين آرامگاه در داخل شهر واقع و برج استوانه اي شكلي به ارتفاع 5/18 وبه قطر 5/10 متر است. نقشه داخل برج عبارت از يك دوازده ضلعي كامل به قطر 8 متر وطول هر ضلع 20/2 متر بوده كه محل اصلي آرامگاه، سرداب زير برج است و مدخل ورودي آن در ديوار شمالي برج با پله هايي بلند جاسازي شده است. سطح بدنه با آجرهاي قرمز رنگ يكدست پوشيده شده و با كاشي آبي روشن مربع شكل و با نام الله به صورت مكرر تزيين شده است. ورودي برج با سر در بلند تزييني و قاب سازي چشمگير آن در جانب شمال قرار دارد و براي آنكه نماي برج از حالت يكنواختي خارج شود نظير آن در سه جانب ديگر نيز تكرار گرديده كه جلوه اي كم نظيري بر نماي بنا بخشيده است كاشي هاي به كار رفته كه به رنگ سياه، آبي سير، آبي روشن و سفيد هستند هنر كاشيكاري در اين بنا را كاملتر و زيباتر از آنچه كه در گنبد سلطانيه انجام گرفته، مي نمايانند.

امامزاده سيد سليمان
بناي امام زاده سيد سليمان در كنار بناي مسجدي است كه از بيرون داراي نقشه مدور است. اين آرامگاه در روستاي فخرآباد مشكين شهر واقع شده است. براي جلوگيري از رانش آن تا ارتفاع سه متري به وسيله ديوارهاي پشتيبان در برگرفته شده
 كه در نتيجه آن نقشه بنا در قسمت پايين به صورت مربع برگرفته شده است.
گنبد اين بنا كه به صورت شبدري تند است با كاشي كاري فيروزه رنگ پوشيده شده كه بر بالاي آن نقش شيري به حالت خوابيده تصوير شده است.

امامزاده سيد جعفربن موسي كاظم انار
آرامگاه مطهر سيد جعفربن موسي كاظم (ع) در شمال خاوري روستاي انار از توابع بخش مشكين خاوري واقع شده است. در سال هاي پيش از 1300 هجري شمسي اين مكان مقدس عبارت بود از يك قبر مطهر كه بر روي آن اتاقكي گلي بنا كرده بودند تا اين كه يكي از ريش سفيدان متنفذ روستاي انار به نام حاج كامران باغ هاي هم جوار اين بنا را كه متعلق به خودش بوده، بر آن افزوده و اين اتاقك كوچك گلي را به بنايي زيبا كه بر روي آن گنبدي زيبا است، تبديل نمود و چندين سال بعد سقف آن را كه با چوب و تخته ساخته شده بود، بازسازي نموده و بناي كنوني را ايجاد كرد.
در بالاي محراب امام زاده تاسيس بناي فعلي را سال 1300 شمسي نوشته اند. در حال حاضر امام زاده سيد جعفر (ع) در وسط يك باغ سرسبز وسيع و زيبايي قرار گرفته است.