شهر گرمي، مركز شهرستان مغان استان اردبيل، با پهنه اي حدود 7 كيلومتر مربع، در شمال خاوري استان اردبيل، در مسير راه تبريز، پارس آباد در 39 درجه و يك دقيقه پهناي شمالي و 48 درجه و 6 دقيقه درازي خاوري نسبت به نيمروز گرينويچ قرار دارد.
اين شهرستان در شمال استان با جمعيت 104064 نفري در حدود 110 كيلومتري شهرستان اردبيل واقع شده و يك شهرستان مرزي با جمعيت جمهوري آذربايجان بوده وبا شهرستان مشگين شهر، پارس آباد و بيله سوار همسايه است .منطقه «گرمي» از كهن ترين مناطق دشت مغان است و آثار تاريخي به دست آمده از آن نشان گر قدمت بالاي اين شهرستان است. گرمي يكي از شهرستان هاي مجاور دشت مغان است كه از لحاظ شرايط طبيعي يك منطقه كشاورزي و دام پروري است. صنايع دستي اين شهرستان را گليم بافي و قالي بافي تشكيل مي دهند. گرچه صنايع متوسط و بزرگ در اين منطقه داراي اهميت چنداني نيست ولي از نظر صنايع دستي، توليدات اين منطقه قابل اهميت است. نوعي ورني يا گليم ريز فرش نما در روستاي اينجلو توليد مي شود كه در نوع خود منحصر به فرد بوده و يكي از اصلي ترين توليدات سنتي گرمي محسوب مي شود. شال بافي در اجارود و روستاهاي تابعه آن رواج زيادي دارد و هنرمندان اين رشته، كالاهاي بسيار مرغوبي به بازار مصرف عرضه مي دارند. از ديگر صنايع دستي گرمي مي توان خورجين و پلاس و شال گردن و بافتن دوزي را نام برد. مردم اين شهرستان به زبان تركي صحبت مي كنند و مسلمان و شيعه مذهب هستند.

وجه تسميه

شهر گرمي به دشت مغان نيز سرشناس است. چون اين محل يكي از مراكز قوم پارت بوده و تاكنون دهها تپه تاريخي كه آثار و بناهاي پارتي در آنها ديده نشده و جايگاه مغ ها، روحانيون زرتشتي بوده است، از روزگاران كهن اين ناحيه را «دشت مغان» گفته اند.

رويداد تاريخي شهر

در چند كيلومتري شمال باختري شهرگرمي، تپه خاكي مصنوعي به نام تپه شاه قرار دارد، كه به خاطر تاج گذاري نادرشاه افشار ايجاد شده است. از رويدادهاي مهم تاريخي اين ناحيه، تاجگذاري نادرشاه افشار در حضور شمار زيادي از سران ايل افشار و بزرگان كشور است.

جغرافياي طبيعي شهرستان گرمي

شهرستان گرمي در شمال شرقي اردبيل و در 48 درجه و 6 دقيقه طول شرقي و 39 درجه و يك دقيقه عرض شمالي واقع شده است. اين منطقه از شمال به دشت مغان (پارس آباد وبيله سوار ) از جنوب به اردبيل و مشگين شهر، از شرق به جمهوري آذربايجان و از مغرب به هوراند محدود است.
گرمي در دره رودخانه جين سو (جيعون) واقع شده ارتفاعات حسين داغي و كوه ايرانواش احاطه آن را است . اين شهرستان ارتباط شمال شهرستان گرمي (بيله سوار و پارس آباد) را با ساير شهرها و بخش هاي همجوار اردبيل و مشكين شهر برقرار مي سازد. آب و هواي گرمي معتدل و نيمه مرطوب است. بيشترين درجه حرارت در تابستان به 35 درجه بالاي صفر و در زمستان به 3 درجه زيرصفر مي رسد. در شمال غرب گرمي ارتفاعات خروسلو از غرب به شرق كشيده شده است و در شرق آن ارتفاعات موران به بلندي 1200 متر واقع شده است .

عوامل موثر در پيدايش شهر

اين شهر در ابتدا توسط تيره هايي از قوم پارت بنا شده و بعدها به دليل موقعيت مناسب در حاشيه جين سو گسترش پيداكرده است. اين شهر داراي دو نقش عمده مي باشد. اولاً بصورت يك مركز، روستاهاي اطراف خود را زير پوشش خدمات مي گيرد و بازار محصولات كشاورزي محسوب مي شود. ثانياً درمسير كوچ عشاير شاهسون واقع شده كه از دامنه هاي سبلان به طرف دشت مغان و بالعكس كوچ مي كنند و به عنوان عاملي جهت عرضه امكانات به آن و بازاري جهت عرضه محصولات دامي آنجا به شمار ميرود اين شهر به دليل قرار گرفتن در مسير راههاي ارتباطي دشت مغان با تبريز و اردبيل داراي نقش ارتباطي نيز مي باشد.

وضعيت اجتماعي

شهرستان گرمي 23/70 درصد باسواد است، نسبت باسوادي در گروه سني 16-14 ساله 84/92 درصد و در گروه سني 15 ساله بيشتر از60/58 درصد است . دراين شهرستان نسبت باسواد دربين مردان 95/79 درصد و در بين زنان 64/60 درصد مي باشد .
 
طبيعت در شهرستان گرمي

شهرستان گرمي بين دو رشته كوه كم ارتفاع واقع شده است كه ارتباط شمال شهرستان مغان را با ساير شهرها و بخش هاي هم جوار مانند اردبيل و مشگين ‌شهر برقرار مي كند. در شمال و باختر گرمي ارتفاعات خروسلو كه مربوط به دوره ميوسن هستند از باختر به خاور كشيده شده و در خاور آن ارتفاعات موران با ارتفاع 1200 متر واقع شده است. برخي از ارتفاعات شهرستان گرمي عبارت اند از: اروانه داغي، پوگه گوني داغ، دَمروف، سلمان لوداغ، قبله داغي، قزل داغ، قزل گايا داغ، قوش قيه‌ سي، مارالي داغ و ييشيخ چخماق داغ

 گردشگري گرمي

از نقاط ديدني شهرستان مي توان به سد گيلارلو و روستاي اوچه، داش ديبي، قوزلو و از مكانهاي زيارتي مي توان نام برد

محصولات كشاورزي و دامي

انگور، غلات، حبوبات، علوفه، صيفي جات و ميوه.

صنايع دستي

از نظر صنايع دستي، توليدات اين منطقه قابل اهميت است. همچون قطيفه، پلاس، زيلو، جوراب، گليم، قالي، ورني، جاجيم. نوعي ورني يا گليم ريز فرش نما در روستاي اينجلو توليد مي شود كه در نوع خود منحصر به فرد بوده و يكي از اصلي ترين توليدات سنتي گرمي محسوب مي شود. شال بافي در اجارود و روستاهاي تابعه آن رواج زيادي دارد و هنرمندان اين رشته، كالاهاي بسيار مرغوبي به بازار مصرف عرضه مي دارند. از ديگر صنايع دستي گرمي مي توان خورجين و پلاس و شال گردن و بافتن دوزي را نام برد .

گورستان گبر

در اطراف گرمي، چند اثر تاريخي در محوطه يك گورستان قديمي به نام «گبر» كشف شده است. در اين منطقه، به زيارتگاه اجاق مي گويند. از جمله اين اجاق ها «بيرزند» در روستاي «برزند» معروف به «مقبره محمد بن حنيفه» است. «اجاق آلازار» نيز در گوشه مسجد روستاي آلازار قرار دارد. بيش تر بقاياي برخي از آثار تاريخي «گرمي» كه امروزه اثري از آن ها به جا مانده به دوره اشكاني تعلق دارند.

مقبره مير عزيز ميرزاده

در داخل شهر گرمي قرار دارد و از ديگر زيارتگاه هاي اين شهرستان است .