نام پيشين بيله سوار در زبانهاي مردم آذربايجان، آران و ارمنستان «آران» (آرانلوق) به معناي دشت آفتابگير گرمسير و زمستانگاه است. بعدها آن را پيل سوار، بيل سوار و سپس بيله سوار ناميدند.بيله سوار در گوشه شمال شرقي اردبيل ودر جنوب رود ارس با فاصله اي حدود 50 كيلومتر از سمت خاور با درياي مازندران قراردارد .

بيله سوار، بيش از چهار هزار و پانصد سال تاريخ مدون دارد كه در الواح سومر به قلم ساموئيل كريمر ترجمه داود رسايي نام برده شده واز آن تاريخ به بعد نام بيله سوار در بيستون قيد شده و در سنگ گلشين بين مرز ايران و عراق نيز وجود دارد . تاريخ اين شهر در كتاب دياكونوف – رحيم رييس نيا  - پروفسور زهتابي و سايرين وجود دارد. پس از قرارداد تركمنچاي بيله سوار مركز مغان حاكم نشن بوده است و تا سال 1327 اين مركزيت پابرجا مانده بود. قبل از پيمان ننگين تركمنچاي شهر بزرگ بيله سوار ميدان جنگ دوازده ساله ايران و روسيه بود. بعد از شصت سال روس ها سعي در نابودي كامل اين شهر داشتند ولي به همت شيرمردان و شيرزنان اين ديار نتواستند به آرزوي ديرينه خود دست يابند. در سفرنامه هاي سياسي از اين موضوع پرده برداشته شده است. (خليل عراقي – جهانباني)
اولين مكتب خانه بيله سوار در زمان ناصرالدين شاه تاسيس گرديد كه آخوند ملاجواد و سايرين در آن تدريس مي كردند . در سال 1304 مكتب خانه كه كاهگلي بود تخريب و دبستان فعلي امام (ره) با همت اهالي بيله سوار و با مهندسي ياور ماكويي رييس مرزباني درجه يك بيله سوار ساخته شد. در اين مكتب خانه علاوه بر محصلين بيله سوار، محصلين بيله سوار روسيه نيز تحصيل مي كردند.

 
جغرافياي طبيعي

 شهرستاني است در شمال شرق استان اردبيل با 1945 كيلومتر مربع مساحت و 59584 نفر جمعيت كه حدود 11 درصد مساحت كل استان شامل 2 شهر (بيله سوار – جعفر آباد)، 2 بخش (مركزي – قشلاق دشت)، 4 دهستان و 353 آبادي مي باشد. بيله سوار از قسمت شرق و شمال شرق و جنوب شرق، با خاك جمهوري آذربايجان مرز مشترك دارد و ارتفاع  متوسط آن 90 متر از سطح درياست رود بلغارچان از كنارش مي گذرد شهر بيله سوار در 48 درجه و22 دقيقه طول جغرافيايي و 39 درجه و23 دقيقه عرض جغرافيايي قرار گرفته است آب و هواي آن معتدل و مرطوب است شهر بيله سوار و در مسير راه اصلي  گرمي – پارس آباد و 56 كيلومتري به سوي جنوب غربي با گرمي فاصله دارد .
شهرستان بيله سوار از نظر كشاورزي حاصل خيزترين زمين را در سطح استان دارد و به نام بيله سوار زرخيز معروف است. همچنين طبيعت زيبا و مواهب الهي بيله سوار جاذبه خاصي به اين شهرستان بخشيده است. گمرك بين المللي و بازارچه مشترك و پايانه مرزي آسياي ميانه با جمهوري آذربايجان تاثير فراواني در شكوفائي اقتصاد شهرستان دارد.

وجه تسميه

وجه تسميه بيله سوار را مورخين با اشكال گوناگون بيان نموده‌اند از اهم آنها مي توان به اين نكات اشاره كرد:
 پيله سوار يا بيله سوار واژه‌اي پارسي است و از دو پاره «پيله» يا «بيله» و «سوار» تشكيل شده است. پيله، به معني زمين خشك پهناوري، كه در ميان دو آب يا دو رودخانه قرار گرفته باشد و بيله به معني خشكي و جزيره ميان دو رودخانه است. و پيله و بيله هر دو داراي يك معني هستند، و شهر بيله سوار هم بين رودخانه بالهارود و آق بيگلر قرار گرفته است. سوار به معني كرانه رود است و كسي كه بر روي اسب، اتومبيل و كشتي نشينيد و از جايي به جايي رود يا پياده چالاكي كه بر روي زمين راه رود.
بنابراين پيله‌سوار يا بيله سوار، يعني مردمي كه ساكن و اهل پيله يا بيله (سرزمين بين دو رود) هستند. بعضي‌ها بر اين باروند كه نادرشاه افشار در 1148 ه.ق هنگامي كه براي تاجگذاري رهسپار اصلاندوز بود، لشكريانش داراي پيل يا فيل بوده و مدتي در اين ناحيه اردو زده بودند. از اين رو به پيل سوار، پيله سوار سرشناس شده بود.
مردم محل مي گويند در زمان ناردشاه افشار، سربازي سوار بر اسب با توبره‌اي آويزان بر گردن اسب به پيش مي آمده، نادرشاه پرسيده چه كسي سوار بر اين پيل است؟ چون اسب را شبيه به فيل ديده است، از آن زمان اين محل به پيل سوار سرشناس شده است. مي گويند امراي آل بويه در آنجا حكومت داشته‌اند و به مناسبت تنومندي يكي از آنان ، اين محل را پيله سوار مي‌گفتند.
حمدالله مستوفي از اين شهر به نام پيلسوار يا پيله سوار، ياد كرده است: «پيلسوار از اقليم پنجم است، اميري پيله‌سوار نام، يعني سوار بزرگ از امراي آل بويه ساخت و اكنون به قدر ديهي مانده است.»
با توجه به گفتمان بالا، نمي توان نظريه‌هاي مردم و نوشته نزهه القلوب را رد كرد ، اما با بررسي جايگاه جغرافيايي و طبيعي اين شهر، كه در ميان دو رودخانه قرار گرفته است، بيله سوار، يعني مردمي كه ساكن سرزمين بين دو رود هستند، نامي علمي و قابل قبول تر است.

پارينه تاريخي

پارينه تاريخي اين شهرستان را مي توان در نمونه‌هايي از اشيا و آثار مكشوفه «تاليفات» بناها و عمارات قديمي آن جستجو كرد و تحقيق در اين راستا انسان را به سالهاي قبل از اسلام سوق خواهد داد. به گونه اي كه پارينه آن را حتي به 2000 سال قبل رسانده‌اند. اين شهر پيش از زمان اهل بويه نيز وجود داشته است نويسندگان تاريخي اعم از سياحان ، مورخان و جغرافي نويسان، در نوشته‌هاي خود هر يك به نوعي از بيله سوار ياد كرده و آنرا شهري كوچك پرنعمت پر بركت، حاصلخيز و از همه مهمتر گندم خيز و داراي خاك مرغوب خوانده اند.

جمعيت شهرستان

توزيع جمعيت شهرستان بيله سوار بر حسب سرشماري 1378 بالغ بر 59584 نفر ميباشد كه 1/32 درصد آن جمعيت شهري و 9/67 درصد روستايي مي باشد.

زبان و گويش

اين شهرستان به دليل ممارست وافر با مركز داراي زبان خاصي نيست و تنها گويش آن تلفيقي از تركي آذري بيله سوار مشهور شده است.

وضعيت فرهنگي بيله سوار

شهرستان بيله سوار به دليل وجود اكابر و اعاظم بسيار ، محلي مناسب براي بسط مباني فرهنگي و رشد تعالي بديع ترين افكار پيشرفته فرهنگي، اجتماعي بوده است. آنگونه كه با تمعق در اين خصوص به واقعيات ارزنده‌اي دست خواهيم يافت و شرح آن در اين مختصر نخواهد گنجيد. شهرستان بيله سوار در حال حاضر يكي از شهرستان هاي بزرگ توريستي استان محسوب مي‌شود و تردد بيش از چندين توريست و كاميون از آن سوي مرز موقعيت خاصي در استان و حتي كشور دارا است.

وضعيت اجتماعي

بيله سوار با نرخ جمعيتي 8/78 درصد با سواد يكي از شهرستان هاي با سواد استان به همين لحاظ از گذشته تاكنون در بسط مباني اخلاق جامعه اي نسبتاً پويا و پيشرفته معرفي گرديده است. و اصالت هاي خانوادگي و اعتقاد به مباني صحيح اسلامي آرامش را در حدي معتدل در اين شهرستان حاكم نموده است. اين شهرستان در راستاي پيروزي شكوهمندانه انقلاب اسلامي و حمايتهاي بي دريغ مردم مسلمان و متعهد آن در جريان هشت سال دفاع مقدس به يادگار نهادن چندين گلبرگ خوش رايحه جانباز و چندين كبوتر آزاد شده از قيد اسارت دشمن تبلور چشمگيري در طول اين سالها داشته است و اين افتخار ميسر نمي گردد مگر به بركت قيام رهبر فقيد و بينانگذار و معمار بزرگ انقلاب اسلامي حضرت امام خميني (ره) در تداوم آن، رهبري خلف صالح امام (ره)سفر كرده، ولي امر مسلمين حضرت آيت ا… خامنه‌اي دامه ظله العالي كه ايران اسلامي به يمن انفاس مسيحائيش هر روز جان تازه مي گيرد.

وضعيت اقتصادي

شهرستان بيله سوار حاصلخيزترين زمين را در سطح استان دارد و به نام سوار زرخير معروف است طبيعت زيبا و مواهب گمرك بين المللي بازارچه مشترك و پايانه آسياي ميانه با جمهوري آذربايجان تاثير فراواني در شكوفايي شهر داشته است.

صنايع دستي

مهمترين صنايع دستي شهرستان بيله سوار گليم وجاجيم بافي است كه گليم جز صادرات شهرستان محسوب مي شود بيله سوار مركز مهم بازرگاني بوده داراي گمرك فعالي است وبه علت موقعيت گمركي واز نظر مبادلات بازرگاني ميان ايرن وروسيه گسترش يافته است .
سوغاتي هاي بيله سوار: نان، فطير محلي به نام يوخا، تافتون محلي و شيريني محلي به نام اردك

كشاورزي ودامداري

شغل اصلي ساكنان بيله سوار كشاورزي و بازرگاني مي باشد خاك حاصل خيز و آب وهواي مساعد براي كشاورزي ودامپروري و وجود نيروي انساني فعال سبب رونق كشاورزي از رودها تامين مي شود و گندم و جو، كنجد، پنبه، بنشن، گياهان علوفه اي، چغندر قند و سبب ازعمده ترين محصولات كشاورزي بيله سوار هستند دامپروري نيز در اين شهرستان رونق دارد وانواع فرآورده ها ي دامي جز فراورده هاي صادراتي شهرستان محسوب مي شود؛ محصولات كشاورزي و دامي :سيب، فندق، توت، دانه هاي روغني و سويا، زردآلو، گندم، جو، پنبه، عدس ذرت، علوفه و يونجه.

معرفي آثار تاريخي، سياحتي شهرستان بيله سوار

زيارتگاه سيچاغالي اوجاقي، تپه نرگس، پتلغان، كاروانسراي شورگل عباسي، شهر كندوي زنبور باستاني در پتلقان، قيز قلعه سي، انجيللو سكه هاي يافت شده در منطقه مربوط به دوران اردوان پنجم اشكاني (مربوط به 1800 سال پيش).

رودخانه پل رود يا بلغاري چاي
از خاك آذربايجان سرچشمه گرفته وپس از تشكيل خط مرزي در حدود 50 كيلومتر بين ايران وجمهوري آذربايجان ازكنار شهر بيله سوار عبور نموده ودر خاك آذربايجان به رود ارس مي پيوندد .

رودخانه قره سو (دره سو)
اين رودخانه از ارتفاعات جنوبي شهرستان اهر سرچشمه گرفته  ابتدا به نام اهر چاي ودردشت مغان به نام قره سو خوانده مي شود اين رودخانه از جنوب به شمال جريان يافته وپس از آبياري نمودن نواحي باختري شهرستان بيله سوار در انتها به رود ارس  مي ريزد.